A Different Universe - Robert Laughlin

Kompleks sistemler incelenirken hangi seviyede incelenmelidirler?
Laughlin'in A Different Universe kitabında verdiği cevap
hangi seviye bize birşeyler anlama imkanı sunuyorsa o seviyede
analiz yapılmalı. Herşeyden önce daha mikro seviyeye inmenin bize
daha doğru yanıtlar vereceği ve bunu şu an sadece teknoloji
elvermediği için yapmadığımız iddiası her zaman doğru değil. Çoğu
kompleks sistemde belli bir mikro seviyenin altına indiğimizde
kaotik davranışlar (küçük etkilerin sonuçta büyük farklar
yaratabilmesi) yüzünden makro davranışla ilgili herhangi bir
tahminde bulunamıyoruz (teknolojik sebeplerle değil, prensipte
bulunamıyoruz). Meteoroloji bilimi buna bir örnek. Aksine bazı
sistemleri belli bir makro seviyenin üzerinde incelediğimizde daha
aşağıdan görünmeyen ve tahmin edilemeyen bazı düzenlilikler ortaya
çıkıyor. Örneğin gazların basınç ve sıcaklık bağlantıları gibi
(Boltzmann bu bağlantıları mikro seviyede açıkladı diyebilirsiniz,
fakat Boltzmann'ın mikro modelinin gerçekle alakası yok. Gaz
molekülleri esnek çarpışan tenis topları değil, kuantum
hayaletler. Boltzmann'ın gösterdiği mikro seviyede ne kadar yanlış
ve basit varsayımlar yaparsak yapalım, makro seviyede aynı
ilişkilerin ortaya çıktığı). Bu sonuç ekonomiden psikolojiye kadar
tüm bilimlere bakış açımda revizyona sebep oldu. Örneğin ekonomide
en mikro "agent based" modellere inilmedikçe çıkarılan sonuçların
geçerliliğine şüpheyle bakardım. Artık emin değilim.
Related link